Salgınla Ekonomik Savaş: Sun Tzu’dan Dersler

Koronavirüsle mücadelede insanlık bir meydan savaşı yürütmektedir. Bu savaşı dünyada ve ülkemizde nasıl kazanacağımız veya büyük kayıplarla karşılaşmamız için mutlaka stratejik bir yönetim gerekmektedir. Strateji dünyasının ilk gurularından birisi olan SunTzu’nun Savaş Sanatı kitabı salgınla yapılan ekonomik mücadelenin stratejik yapısını oluşturmada bize rehber olabilir. Sun Tzu, milattan önce altıncı yüzyılda yaşadığı düşünülmektedir. Yaşadığı dönemde Çin’deki beyliklerden birisinin hizmetine girerek danışmanlık yapar ve Savaş Sanatı eserinde tecrübelerinden dünyanın ilk strateji kitabını kaleme alır.

Sun Tzu savaş için ‘savaş bir ülkenin baş sorunu, ölüm kalım yeri var yada yok olma yoludur; muhasebesiz olmaz’. Bu düstur, korana virüs içinde rahatlıkla söylenebilir. Şu ana kadar 29 milyona yakın insana bulaşan ve yaklaşık bir milyon insanın ölümüne sebep olan İspanyol gribinden sonraki insanlığın karşı karşıya kaldığı en büyük sağlık sorunudur. Bütün dünya bütün imkanları ile salgınla savaşmaktadır. Bu savaşta en büyük darbeyi ekonomiler aracılığıyla insanlık almakta ve özellikle düşük gelir grupları, gündelik ekonomik faaliyetleri sürdürenler, yiyecek bulmakta zorluk çekenler öncelikli olmak üzere insanlık büyük bir iktisadi savaş vermektedir. Peki Sun Tzu’ya göre salgınla mücadelede ekonomik savaşı nasıl yapacağız? Sun Tzu’ya göre herhangi bir savaşta savaşı yönetenler beş unsuru dikkate almak zorundadır: Bunlar, (1) Yol, (2) Gök, (3) Yer, (4) Komutan (5) Kural.

• Yol deyince vizyon ve fikir birliği kastedilmektedir. Toplum ile yöneticisi aynı duygularla ve idealle savaşa katılabilir. Koronavirusle mücadelede buna dikkat etmeyen ABD, Brezilya ve İngiltere gibi ülkeler kriz yönetiminde kaosla karşılaşarak, daha savaşın başında büyük yenilgiler aldılar. Çin, Yeni Zellanda ve Türkiye gibi ülkeler ise savaşta başarılı bir görünüm gösterdiler.
• Gök kavramı ise, zaman ve dağal şartları ifade etmektedir. Örneğin salgınla mücadelede grip, zatürre gibi hastalıklarında yoğun olduğu kış aylarında mücadele etmek daha zor ve ekonomik maliyetleri daha yüksekti.
• Yer denildiği zaman, uzaklık-yakınlık, genişlik darlık gibi mekanla ilgili unsurlardır. Bu konuda ülkeler sokakların boşaltılması ve insanların yalnız yaşamalarına yönelik uygulamaları örnek gösterilebilir. Özellikle karantina uygulamaları yer ile ilgilidir. Ama ekonomide en büyük savaş bu alandadır. Ekonominin faaliyet alanlarının olduğu pazaryerleri, işyerleri ve fabrikalar kullanılamaz duruma gelmiştir. Salgın döneminde ekonomik mücadele dijital mekânlara taşınmıştır. Ülkeler, firmalar ve bireyler arasında dijital mekânı iyi kullananlar salgına rağmen büyük ekonomik sıçramalar yapmıştır. Alibaba, Wallmart gibi şirketler %20 ile %50 arasında değer kazanmıştır.
• Komutan, ekonomik savaşın yöneticilerinin vasıflarıdır. Salgınla ekonomik mücadelede yöneticilerin güvenilirliği, insancıllığı, cesareti ve ciddiyeti savaşın kazanılmasındaki stratejik unsurlardandır. Brezilya Devlet Başkanı bu konuda en kötü örnektir.
• Kurallar, savaşın organizesi ve tedariki için yapılanlar kapsar. Salgınla ekonomik mücadelede halkın tedarik kanallarının açık tutulması ve sağlık hizmetlerine ulaşımı en stratejik unsurlardır. Bu konuda Çin ve Türkiye salgının şu ana kadar olan kısmında genelde iyi örnek olarak verilebilir.

Savaşların sonunda zafer bile olsa uzun süren savaşlar millette yılgınlık ve yönetimlerde yorulma belirtileri ortaya çıkarır. Bu nedenle, salgının muhtemel ekonomik kayıplarının tam hesaplanması stratejik olandır. Bu savaşta üstünlük için ekonomik tedarik unsurlarının düşmandan sağlanması ve destek kuvvetlerini zinde tutmak önemlidir. Bu anlamda ülkede işgücü piyasalarının çalışması ve üretim sürekliliği diğer ülkelere karşı en önemli üstünlüktür. Dolayısıyla ekonomik savaşta üstünlük sağlamak, işsizliğin artmaması, fiyatların yükselmemesi ve tedarik kaynaklarının zenginliği önemlidir. Sun Tzu bu durumu uzak ülkelere savaşa çıkılması ile anlatır. Bizde salgınla mücadelenin uzaması ile kıyaslayabilir. Sun Tzu kitabının altıncı sayfasında bu durumu ‘ülkenin fakirleşmesi ordunun uzak sefere çıkmasındadır. Uzak sefer halkı yoksullaştırır. Ordunun yakınında fiyatlar yüksek olur, fiyatlar yüksek olursa halkın ekonomik gücü tükenir. Ekonomi iflas edince acilen zorla özel vergiler tahsil edilmeye başlanır. Güç tükenir, elde avuçta bir şey kalmaz, ülke halkı, her aile dara düşer.Böylece giderlerin bir kısmı halka yüklenir’ şeklinde tamamen ekonomik olarak açıklar.

Savaşı kazanacak komutanın ise, riskli yerleri, kiminle barış yapılacağını, kiminle hiç savaşılmayacağını ve kiminle sonuna kadar savaşılmasına karar vermesi gerektiğini söyler. Bu durumda, ekonomide bütçe kaynaklarının sınırsız olamadığını, kamu harcamalarının sellektif yapılması gerektiğini, gelirlerin ise daha fazla artırılamayacağını göz önüne alınmasını bu durumda en iyi alternatifin ekonomik olarak düşük maliyetle borçlanma olacağı ortaya çıkmaktadır. Kamu mali politikasının uzun süreli korunması salgınla mücadele en önemli stratejik unsur olarak düşünülmelidir.

Sun Tzu’nun tarzıyla ifade edecek olursak, ekonomide kanyakların savaşın ortasından tüketilmemesi, vasıflı/iyi yetişmiş/liyakatlı savaşçılarla ordunun yönetilmesi,  yorgun/hasta halka daha fazla yüklenilmemesi ve toplumun/askerlerin morallerinin sürekli yüksek tutulması bu savaşın kazanılmasında önemlidir. Salgınla mücadelede daha fazlası için, Sun Tzu, Savaş Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür yayınlarını okuyabilirsiniz.

Prof. Dr. Mustafa Yıldıran