Virüs Baskısındaki Dünya Ekonomisi

Dünya, Çin menşeili bir küresel salgınla mücadele etmektedir. Mücadelede ülkeler insanlarının sağlığını korumak kadar, ekonomik sorunlardan kaygı duymaktadır.

Bilim adamları tarafından Çin’in Wuhan kentindeki yabani hayvan pazarındaki sağlıklı olmayan şartlardan ortaya çıktığı düşünülen virüs nedeniyle küresel sağlık sorununun mağdurdur. Kaynak ülke olan Çin, ekonomik olarak ilk sarsılan ülkedir. Çin ekonomisi hızlı bir çöküş/ani durma (sudden stop) yaşamıştır. Çin ekonomisinde Ocak ve Şubat aylarındaki sanayi üretimi, yatırımlar ve tüketime dair bütün veriler negatif görünümlüdür. 1980’lerden bu yana ortalama % 6-11 arasında büyüyen Çin ekonomisi, ilk çeyrekte 40 yıl sonra negatif büyüyecek, dünyanın ikinci büyük ekonomisi ve en büyük ihracatçısının tamamen durduğunu gösteren veriler ortaya çıkmaktadır. Yaklaşık üç aylık virüs baskısında tamamen duran ekonomik aktiviteler, yeniden Nisan ayından itibaren düzetilmeye çalışılacaktır.

Virüs hızla yayılarak İran, İtalya, Fransa, Almanya, İngiltere ve ABD gibi ülkeleri baskısı altına aldı. Artık dünyadaki iki yüzden fazla devlet virüsün etkisindedir. 2 Nisan tarihli istatistiklere göre, vaka sayısı 1.000.000 kişiyi geçti, ölen insan sayısı da 53.000 kişiye ulaştı. ABD, İtalya ve İspanya’ya gibi ülkelerin sağlık sistemleri çökerek, sağlık kapasitelerinin yetersiz duruma gelmiştir. Virüs sadece sağlık sistemlerinin sonunu getirmemiş, aynı zamanda gelişmiş yedi ülkenin tamamının ekonomik faaliyetlerini durdurmuştur.

İtalya, Japonya, Almanya, İspanya, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Çin gibi ülkelerde ekonomik faaliyetlerinin durması finansal piyasalarda %20 ile %35 arasında düşüşler yaşandı. Ekonomilerde en büyük korku ise işsizlik ve sosyal patlamalar. Özellikle hizmetler sektöründe büyük oranda yaşanacak işsizlikler ve işsizlik fonlarına artan mali baskı ülkelerin sosyal güvenlik sistemlerini zorlayacaktır. ABD’de sadece Mart ayının sonunda işsizlik sigortasına başvuruların 10 milyon kişiye ulaşacağı ortaya çıktı. Artan sigorta ve sosyal güvenlik harcamaları ülkelerin mali yüklerini artıracağı için, refah devleti uygulamalarının sonlanmasını tartışmaya açılacaktır.

Dünya ekonomisinde 3 aylık bir pandemi baskısının 2020 yılında %2 seviyesinde global ekonominin büyümesini olumsuz etkileyeceği Oxford economics ve OECD gibi kurumların yayınları ortaya koymaktadır. Bu durumda turizm sektörü 2020 yılında %35 ile %50 küçülme yaşayacağı tahmin edilmekte. Lojistik, hava yolu taşımacılığı, bankacılık gibi alanlarda yoğun işçi çıkarma trendi dünyaya yayılacaktır. Ülkelerin en büyük sorunlarından birisi de, pandemi şeklinde salgınların sağlık kapasitelerini aşması nedeniyle, oluşacak mali yükün finansmanı sorunu olacaktır. Gelişmiş ülkelerin ekonomik sorunların aşılmasında ilk önlem olarak merkez bankaları aracılığı ile piyasaya para pompalanması şeklinde oldu. ABD 2 trilyon, Japonya 500 milyar  ABD Doları ve Almanya 800 milyar Euro piyasa para enjekte edeceğini duyurdu. Para bolluğunu rağmen ekonomide sirkülasyon sorunu nedeniyle ekonomik faaliyetlerde durgunluğun çözümlenmesi kolay görünmüyor. Virüse karşı herhangi bir zafer kazanılacağına dair işaret ortaya çıkmazsa, ekonomilerin çöküşü devam edecektir.

Türkiye’de virüs tehdidi ekonomik faaliyetleri durdurma noktasına getirdi. Özelikle ihracat ve turizm faaliyetleri tamamen durdu. Bunun yol açacağı etkilerin KOBİ esnaf ve az gelirli çalışanlara olumsuz etkilerini azaltmak için, hükümet kurtarma paketini devreye aldı. Ekonomik faaliyetlerin durmasının olumsuz etkilerini absorbe etmeye çalışıyor. Fakat özellikle ihracat gelirlerinin ve turizm gelirlerinin azalması ekonomi açısından önemli bir sorundur. Ekonomideki kurtarma gayretlerine rağmen işsizlikte artış ve enflasyonun yükselişi kısa dönemde karşılaşılabilecek sorunlar arasında görünmektedir. Türkiye’nin sağlık kapasitesinin yüksekliği ve sağlıktaki yeni yatırımlarının getirdiği avantaj sonucunda, sağlık sorunlarının yönetilebilirliğini artıracağı için, ekonomik etkilerin de azalmasına katkı sağlayabilir. Fakat Türk ekonomisinin uzun sürebilecek pandemi ile mücadele programı özelikle dış finansman ihtiyacını körükleyecektir. Sonuç olarak virüs dünyanın üretim ve finans çarklarını durdurdu. Artık 1990’larda ABD merkezli olarak dizayn edilmiş olan küresel mali sistem 2008’de aldığı finansal darbeden sonra, ikinci kez büyük bir çöküşle karşı karşıyadır. 2020 sonrası yeni ekonomik anlayışının dünyaya hakim olacağı kesindir. Bundan sonra ki tartışmalarımızın odak noktası, dünyada yeni ekonomik ve politik sistemin nasıl kurgulanacağıdır.