Diş Ağrısı Algısını Anlamak

Diş hekimliğinin bir yönü ağrı yönetimidir. Ağrının çeşitli sınıflandırmalarını anlamak, diş hekimlerinin diş sorunlarını etkili bir şekilde tedavi edebileceği anlamına gelir. Bu makalenin sonundaki sözlükte (*) ile işaretlenmiş terimler tanımlandı. Buna göre hissedilen ağrıyı tanımlamanız kolaylaşacaktır.

Ağrı, travmaya, inflamatuar veya enfeksiyöz süreçlere ve tümörlere karşı fizyolojik bir tepkidir. Ayrıca fibromiyalji(*) ya da gerilim tipi baş ağrıları(*) gibi kas-iskelet sistemimizdeki işlev bozukluklarına verdiği tepkidir. Ağrı, diyabet, herpes zoster, HIV gibi periferik sinir sistemindeki(*) işlev bozukluklarına bağlı nöropatik etiyolojilerden(*) veya kemoterapi ve radyasyona maruz kalan hastalarda ortaya çıkabilir.

Nöropatik ağrı

Nöropatik ağrı(*), felç veya trigeminal nevraljide(*) olduğu gibi merkezi bir kökene de sahip olabilir. Yansıyan ağrı başka bir sınıftır yani ağrının patolojinin olmadığı bir yerde algılanmasıdır.

Nosiseptif somatik ağrı

Ağrının etiyolojik açıdan sınıflandırılması önemlidir. Diş hekimliğinde esas olarak nosiseptif(*) somatik ağrı ile ilgileniriz. Bir “birincil periferik yaralanma” nosiseptif ağrıya neden olur. Sebebi, dişlerin veya diş etlerinin somatik(*) işlev bozukluğu olabilir. Bu ağrı türü iyi lokalizedir ve hasta nereden geldiğini gösterecektir. Kimyasal, termal ve basınç farklılıklarını algılayan nosiseptörlerin(*) aktivasyonu ile tetiklenir. Nosiseptif ağrının bir diğer türü de viseral ağrıdır(*). Kalp gibi içi boş organlara, GI sisteminde olduğu gibi düz kaslara verilen hasar nedeniyle olabilir. Nosiseptif visseral ağrı yaygın ve kötü lokalizedir.

Nöropatik ağrı

İkinci tip ağrı ise nöropatik ağrı olarak adlandırılır. Bir karakteristik, “somatosensoriyel ağrı yollarında” bir hasar/işlev bozukluğudur. Yani beyin ile periferi arasındaki iletim sisteminde bir bozulma vardır. Diyabetik nöropati, postherpetik nevralji ve fantom (hayalet) uzuv ağrısı durumunda ortaya çıkar. Nüfusun yaklaşık %7-8’inde bulunur.

Duyarlılık ve ağrıyı katastrofik hale getirme

Ağrı epizodik veya sürekli olabilir. Akut veya kronik olabilir. Kronik ağrı açısından, farkında olunması gereken iki mekanizma vardır: duyarlılık ve ağrıyı katastrofik hale getirme. Duyarlılık, ağrı algısının artmasıdır. Periferik duyarlılaşma, uyaranlara karşı artan duyarlılıktan kaynaklanan spontan ağrıdır. Merkezi duyarlılaşma, merkezi ağrı sinyallemesine karşı artan duyarlılık anlamına gelir. Nosiseptif liflerin uzun süreli ve tekrarlayan uyarımı sonucu oluşur. Ağrı katastrofisi, gerçek veya beklenen ağrıya verilen olumsuz bir bilişsel ve duygusal tepkiler dizisidir. Bu, ağrı deneyimlerini büyütür ve umutsuzluk duygularına neden olabilir.

Periferik ağrı

Periferik ağrı, periferik hasarın sonucudur. Başlangıçta, omuriliğe giren duyusal nöronların uyarılmasına yol açar. Daha sonra ilk sinaptik bağlantıyı(*) kuracaktır. İkinci nöron daha sonra bilgiyi orta hattı geçerek ve bilgiyi beynin karşı tarafına göndererek iletecektir. Örneğin sağ taraftaki bir diş ağrıyorsa, hasta ağrıyı beynin sol yarı küresinde algılayacaktır. İkinci adım, azalan veya “modülatör ağrı yolu”dur. Orta beyin, medulla(*) ve omurilikte ağrının algılanmasında bir miktar engelleme olacaktır. Ağrı algısını azaltabilir veya birlikte ortadan kaldırabilir. NSAID’ler(*), artan duyusal yolları ve yaralanma seviyesindeki ağrı algısını hedef alacaktır. NSAID’lerin aksine- opioidler beyindeki azalan modülatör yolu hedefler.

Umarım bu genel bakış bilgilendirici ve yardımcı olmuştur. Okuduğunuz için teşekkürler!

Sözlük

*Fibromiyalji: Tüm vücutta ağrıya, uyku problemlerine, yorgunluğa ve sıklıkla duygusal ve zihinsel sıkıntıya neden olan bir durum.

*Gerilim tipi baş ağrısı: Sıklıkla başın etrafında sıkı bir bant gibi hissedilen ağrıdır.

*Periferik sinir sistemi: Beyin ve omuriliğin dışında bulunan sinir sistemi.

*Etiyoloji: Bir durumun sebebi.

*Nöropatik ağrı: Kronik, ilerleyici sinir hastalığının neden olduğu bir durum.

*Trigeminal nevralji: Kafa ve yüz bölgesine (Kraniyofasiyal bölge) uyarı götüren sinirlerden biri olan 5. Sinirin (trigeminal sinir) herhangi bir nedenle etkilenmesi sonucu ortaya çıkan bir ağrı hastalığıdır. Toplumda “delirten hastalık” veya “intihar” hastalığı olarak da bilinir.

*Nosiseptif ağrı: Doku zedelenmesinden kaynaklanan ağrıdır ve koruyucu işleve sahiptir. En sık görülen örnekler arasında eklem ağrısı, bel ağrısı veya spor yaralanmaları ve ameliyat sonrası ağrı gibi somatik ağrılar bulunmaktadır.

*Somatik: Zihinle değil bedenle ilgili.

*Nosiseptörler: Hasarlı dokudan gelen sinyalleri algılayan duyusal reseptörler.

*Viseral ağrı: İç organlarla ilgili ağrı.

*Sinaps: Elektriksel sinir uyarılarının iki sinir hücresi arasında iletildiği yer.

*Medulla: Beyin sapının en alt kısmı.

*NSAID: Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar (NSAID’ler), ağrıyı gidermek, iltihabı azaltmak ve yüksek sıcaklığı düşürmek için yaygın olarak kullanılan ilaçlardır. Genellikle baş ağrıları, ağrılı dönemler, burkulmalar ve incinmeler, soğuk algınlığı ve grip, artrit ve uzun süreli ağrının diğer nedenlerinin semptomlarını hafifletmek için kullanılırlar.

Saygı ve sevgilerimle.

Diş Hekimi Erdal Ersan

İmplavizyon Ağız ve Diş Sağlığı Polikliniği